UNTI-UNTI

Nang naparalisado ang nanay ko, alaga na siya sa mga gamot.

Matagal-tagal na, hanggang makalipas ang labing limang taon

Pero kahit anong alaga sa gamot

Darating ang araw ay manghihina ka rin

Tutupukin ng panahon ang iyong lakas

Taon-taon nagbabago

Yung pahina ng papahina, pero palakas ng palakas ang mga gamot

Yung pabawas ng pabawas ang kayang gawin

Yung kung nuon ay nakakaya pa niya ang makapaglakad papunta sa banyo

Kung dati ay nakakapagtupi pa siya ng damit nang isang kamay lang ang ginagamit

Nuon ay nakakapagsulat pa siya para sa akin

Nagkukuwento sa sulat, kahit maiksi ay ramdam ko yung pagsisikap na nagsulat siya

Yung kita mo yung parang sulat ng bata dahil hindi nya kayang magsulat

Kaya ang kaliwang kamay ang ipinangsusulat niya dahil paralisado ang kanyang kanang katawan

Pero sa paglipas ng mga taon ay unti-unting hindi na nakakaya

Hanggang hindi na ako nakakatanggap ng mga sulat sa kanya.

Kada taon ay nakikita mong nababawasan ang lakas ng isang tao.

Ang katawan ay nababawasan ng kulay, ng sigla.

Ang mukha ay nagkakaroon ng mga mangitim-ngitim na kulay

Ang mga mata ay lumalamlam o iyung parang nawawalan ng kulay

Parang napapagod na.

Ang balat ay lalong kumukulubot.

Taon-taon, tuwing umuuwi ako ay may nagbabago.

Pagbabago papunta sa hindi maganda

Sa mga pagbabagong ito, gusto kong sumaya pa rin siya

Kaya kapag umuuwi ako, madalas kapag yung nakaupo siya ay lumalapit ako sa kanya para makipagkwentuhan

Binabalikan namin yung mga ala-ala nuong araw.

Yung buhay namin nuon, yung mga nangyari nuon

Magaganda man mo hindi magagandang nangyari

Pinag-uusapan din namin yung mga nakikita namin sa paligid

Iyung mga nangyayari sa tabi-tabi

Mula sa mga kapit-bahay namin hanggang sa politika

Pinag-uusapan din namin ang mga saloobin namin

Iyung kung ano ang mga gusto ko

Kung ano ang mga naiisip niya

Sa kabila ng kanyang karamdaman

Naroon pa ring ang matalas niyang memorya

At nararamdaman pa rin niya ang mga nangyayari sa paligid

Ipinagluluto ko siya

Kapag lumuluwas ako, may pasalubong ako

Gusto kong makakain naman siya ng mga nabibili sa kilalang kainan.

Dahil hindi na niya alam ang mga iyon.

Kapag tuwing bakasyon ko ay hinahayaan ko siyang makakain ng hindi niya nakakain

Para maiba naman sa mga kinakain niya

Kasi nararamdaman kong masaya siya kapag nakakain siya ng mango peach pie, pizza, etc…

Nasabi niya na gusto niya raw matikman iyung niluto kong cordon bleu.

Alam ko nung huling uwi ko ay hinintay niya yung lulutuin kong cordon bleu

Hindi ko nagawa. Wala akong oras, hindi ako nakapaghanda…

Sa halip ay ibang putahe ng manok ang ginawa ko.

Anu mararamdaman mo kung nabigo ka sa gusto mo?

Kahit hindi niya sabihin alam kong hinintay pa rin niya yung cordon bleu.

Hanggang sa aalis na ako, sinabi ko na lang na sa ibang pagkakataon ay gagawin ko ang cordon bleu

Naawa ako nuon sa kanya dahil nabigo ko siya

Ilang beses ko rin nabigo siya

Marami na rin akong pagkukulang sa kanya

Hindi ko tinupad ang plano ko nuon sa kanyang magarbong ika-75 kaarawan

Hindi ko rin masunod ang gusto niya para sa akin

Ni hindi ko siya tinatawagan nang madalas

Nakukunsensiya ako ngayon dahil may isang uwi ako na hindi ko siya masyado kinakausap dahil sa kababawan ko

At nagi-guilty ako.  Pakiramdam ko ay may kasalanan ako.

Kasi minsan nag-iisip ako na kung wala sana akong tinutustusan ay malaki na sana ang ipon ko.

Hindi ako nanghihinayang, o nagkukuwenta, o nagmamaramot

Kundi sumasagi lang ito sa isip ko

At iniisip ko kung bakit sumasagi ito sa isip ko.

At dito ako nakukunsensiya.

Iyung uusigin ka ng sarili mong konsensiya

Kahit iyung bakod namin na tinaaasan

Nang tinaasan ay wala na raw siyang nakikita para malibang siya

Pakiramdam ko ay lumiit lalo ang kanyang mundo, pinaliit ko ang kanyang mundo

Nabawasan na naman ang kanyang ginagawa

Para sumaya

Sinasabiko sa kanya yung mga plano sa bahay namin

Ikinukuwneto ko sa kanya yung mga nakakatawang nangyayari

Kapag bumibili ako ng damit ko ay ipinapakita ko sa kanya

Gaya nung dati na sa Pilipinas pa ako nagratrabaho

Dahil dati siyang mananahi kaya alam kong gusto niyang makakita ng mga damit

Siya ang nagsasabi kung ano ang tamang kulay na dapat kong iterno sa mga binili ko

At yung tuwing babalik na ako

Kapag yung nagpapaalam na ako, hindi ko alam kung iyun na ba ang huling pagkikita namin.

Magkikita pa ba kami?

Kung sa isang taon ba ay maaabutan pa niya ang pag-uwi ko.

Ikaw, ano ang mararamdaman mo kapag yung alam mo ng hindi na magtatagal ang buhay mo?

Iyung siguro ay tatagal na lamang ng ilang taon ang buhay mo.

Dahil sa loob ng matagal na panahon na dinaramdam mo ang sakit mo.

Ilang taon na rin pinahihirapan ng karamdaman.

Sa nakalipas na isang taon mula ng huli kaming magkita

Nabawasan na naman ang kanyang mga nagagawa

Paunti nang paunti, nababawasan ng nababawasan

Kung nuon…

Iniuupo, nakakatayo, naglalakad ng ilang metro, nakakakain mag-isa.

Iniuupoo, nakakatayo, naglalakad sa gilid na lang, nakakakain mag-isa

Iniuupo, tinutulungan makatayo, naglalakad sa gilid, nakakakain mag-isa

Iniuupo, nahuhukot na ang katawan, tila umuurong na ang buto

Iniuupo, pero hindi na makatagal sa pagkakaupo dahil sa pananakit ng pang-upo.

Hanggang hindi na makabangon

Nakahiga na lang, gustong natutulog lamang

Hindi na nanonood ng paborito niyang palabas sa telebisyon

Pinapakain, hindi naman nauubos.

Hindi na rin makakilala, tila walang nakikita

Tila ang maghapon sa kanya ay gabi buong magdamag.

At mahirap na siyang ihanap ng puwesto sa pagkakahiga

Dahil baluktot na rin ang kanyang katawan sa tagal ng kanyang karamdaman

Ilang araw pa

Hindi nakakaramdam ng gutom

Mas madalas ang tulog kaysa sa gising.

Ang pananakit ng balakang ang nararamdaman dahil na rin sa tagal ng kanyang pagkakahiga.

Hirap na siyang kausapin, kung marinig man niya ako ay hindi niya maintindihan

Sa boses na lamang niya ako nakikilala

Isang araw ay balisa

Nahihirapan siyang huminga

Kahit sa ospital ay nakakaramdam ng sakit at sikip sa paghinga

Hahayaan mo bang panoorin na lang siya hanggang tumigil ang paghinga?

Yung dapat lagyan ng tubo sa katawan para lang gumaang ang paghinga

Yung kahit lagyan ng tubo ay hindi garantiya na hindi titigil ang paghinga

Yung ang magagawa mo na lang ay bawasan ng kahit konti ang sakit na naraamdaman niya sa pamamag-itan ng tubo.

Natatakot siya, ramdam ko yung takot niya

Ramdam ko kung bakit siya natatakot

Alam ko kasi na hindi siya handa, alam ko na ayaw pa niya

Kung may magagawa lang ako.,

Kung kaya ko lang ang magpaalis ng sakit sa katawan

Kung kaya ko lang magpaalis ng takot sa katawan

Kung mayamang-mayaman lang sana ako, ibibili ko pa siya ng kahit sandali pang buhay

Kung dalawang linggo na lang

Kung alam mong ang buhay ay dalawang linggo na lang

Iyung iniisip mong anu ba ang iniisip at nararamdaman ng may katawan

Yung hindi na niya kayang kumilos

Maiidlip ng dalawang minuto, gising na naman dahil sa pananakit ng katawan

Pananakit ng katawan na hindi kayang lunasan ng gamot.

Hindi tinatalaban.

Masakit ang katawan dahil nalason na ng mga gamot ang katawan

Sira na kasi ang mga panloob na bahagi ng katawan niya…

Sakit ng katawan na idinadaan sa pagtaghoy.

Ang sakit isipin

Ang sakit isipin yung pinagdadaanang niyang sakit ng katawan.

Ang sakit isipin ng alam mong kung gaano kapayat ang kanyang katawan para pagdaanan ang sakit ng katawan.

Mag-isa niyang dinaranas ang sakit, mag-isang pinagdaraanan ang sakit.

Sa hagod ng kamay ng kanyang anak, muli siyang maiidlip

Pero muli siyang magigising dalawang minuto lamang dahil ramdam niya talaga ang pananakit ng katawan.

Anong gagawin, paano mapipigil ang nararamdaman niyang sakit?

Kung pwedeng lang akuin ang nararamdaman niyang sakit para makapagpaginhawa sa kanya.

Alam ko, gusto pa niyang mabuhay

Gusto pa niyang makasama ang kanyang masayang pamilya

Pero nahihirapan na siya

Ayaw ko man, ayaw man namin

Gusto man namin na maging masaya pa siya na pagbigyan siya sa kanyang gusto

Pero mas gusto namin na hindi na siya nasasaktan.

Nakakaawa, nakakadurog ng puso na makita at marinig ang pag-iyak niya dahil sa sakit

Ang hirap, akala namin ay nakahanda na kami

Pero kapag naruon na, napakahirap pala

Kahit nakahanda na kami, iba na kapag nariyan na.